Latin veya Romen dilleri, kökeni Roma İmparatorluğu'nda konuşulmuş Latince lehçelerine dayanan, Hint-Avrupa dil ailesinin İtalik koluna mensup bir dil grubudur. Dünya çapında Latin dillerini anadil olarak konuşan 600 milyondan fazladır. Dil grubunun modern dağılımı Amerika, Avrupa ve Afrika kıtalarında yoğunlaşmakla birlikte, genel olarak dünyada geniş bir yayılıma sahiptir.
Günümüzde en çok konuşulan 5 Latin dilini, İspanyolca (470 milyon), Portekizce (250 milyon), Fransızca (150 milyon), İtalyanca (90 milyon)1 ve Rumence (25 milyon)2 oluşturmaktadır. Latin dilleri çoğu zaman bir lehçe sürekliliği oluşturduğu için içerisinde kaç dil barındırdığı tartışmalı bir konu olmakla birlikte, karşılıklı anlaşılabilirlik göz önünde bulundurulduğunda grubun 23 ila 35 farklı yaşayan dile sahip olduğu düşünülmektedir.3 Grup aynı zamanda eskiden Kuzey Afrika, Britanya ve Panonya'da konuşulmuş Halk Latincesi lehçelerinin yanı sıra, Mozarapça ve Dalmaçyaca gibi ölü dilleri de içerir.
Bütün Latin dilleri Roma İmparatorluğu'nun tebaasında olan askerler, seyyahlar ve köleler tarafında kullanılmış Halk Latincesinden gelir. Roma edebiyatında kullanılan Klasik Latinceden farklı olan Halk Latincesi, MÖ 200 ve MS 100 yılları arasında, imparatorluğun genişlemesi, devletin eğitim ve yönetim politikalarıyla birlikte, İber Yarımadası'ndan başlayarak Karadeniz'in doğu kıyılarına kadar uzanan geniş bir alanda ilk dil olarak kullanılır hale gelmiştir. İmparatorluğun beşinci yüzyıldaki gerilemesi ve çöküşüyle birlikte, Halk Latincesi yerelleşmiş ve bu dilden onlarca farklı yerel dil ve lehçe oluşmuştur. Fransız, Portekiz ve İspanyol denizaşırı sömürge imparatorlukları
Roma öncesi diller ve sonraki işgallere rağmen, Latin dillerinin fonetik, morfolojik özellikleri, sözcükleri ve söz dizimi aslen Halk Latincesine dayanmaktadır. Bu dillerin, grup olarak, bunun gibi dil bilgisi özellikleri, onları Hint-Avrupa dillerinin diğer alt birimlerinden ayırır. Genel olarak, bir iki istisna hariç, Latin dilleri Klasik Latincenin çekim yapısını kaybetmiştir. Bunun sonucunda Latin dilleri ÖFN (Özne-Fiil-Nesne) cümle yapısını ve edatların geniş anlamda kullanımını zorunlu hale getiren bir yapı geliştirmişlerdir.
Halk Latincesi ile ilgili bugüne kadar kalan çok az belge vardır, ve bu az belgenin bir çevirisini yapmak ve çevirilerin arasında uyum sağlayarak bir dil yakalamak çok zordur. Her halükarda, bu dili kullananların birçoğu askerler, köleler ve zorla göç ettirilmiş kimselerdi - bu kişilerin Roma'nın ana yurdundan çok işgal edilen yerlerin yerlileri olması daha muhtemeldir. Tahminlere göre, Halk Latincesi bütün Latin dillerinin ortak özelliklerini bulundurmaktaydı, ve onları Klasik Latinceden ayıran özellikleri vardı - bu özelliklerin başlıcaları edatların çekim sisteminin yerini alması, nötr cinsiyetin ve birçok eylemsel zamanın yok olması, tanımlıkların kullanımı ve ve lerin telaffuzudur.
Roma İmparatorluğu'nun siyasi çöküşü ve Kavimler Göçü, Özellikle de Cermen kökenli toplulukların akınları, Latince konuşan dünyanın birçok bağımsız kesimlere bölünmesine yol açmıştır. Orta Avrupa ve Balkanlar, Cermen ve Slav toplulukları, (Hunların baskıları sonucu kaçmaları ile) tarafından alınmıştır, bu da Romanya'yı geri kalan Latin Avrupası'ndan ayırmıştır. Latince, bir süreliğine Roma toprağı olan İngiltere'de de yok olmuştur. Öte yandan, İtalya, Fransa ve İber Yarımadası'na gelen Cermen toplulukları Latinceyi ve Roma kültüründen kalanları benimsemişler, ve bunun sonucunda da bu bölgelerde Latincenin hakimiyeti sürmüştür.
Beşinci ve onuncu yüzyıllar arasında, Halk Latincesi yerel bazda eşzamanlı olarak evrimler geçirmiştir. Bu evrimler onlarca farklı yerel dil ve lehçe ortaya çıkarmıştır. Bu evrim süreci çok az belgelenebilmiştir, bunun sebebi de bütün amaçlar için yazı dilinin hala Klasik Latince olmasıdır.
Onuncu ve on üçüncü yüzyıllar arasında, kimi yerel diller yazıya dökülmeye ve Latincenin birçok alanda yerini almaya başladı. Portekiz gibi kimi ülkelerde bu değişim yasal yollardan hızlandırılmıştır. İtalya gibi bazı ülkelerde ise yerel dillerin yükselişi birçok iyi şairin ve yazarın bu dilleri kabul edip kullanmalarına yol açmıştır.
16. yüzyıldan itibaren, matbaanın icadı Latin dillerindeki evrimi büyük ölçüde yavaşlatmıştır, ve bu sayede siyasi sınırlar içerisinde aynı dilin kullanımına yönelik bir eğilim oluşmuştur. Örneğin Fransa'da Paris ve civarında konuşulan "Fransiyen" zamanla bütün ülkeye yayılmıştır, bununla birlikte güneyde kullanılan "Langue d'Oc ve "Franko-Provençal dili" büyük güç kaybetmiştir.
{| cellspacing="3px"
|- | Latince || |- | Aragonca || Ella tranca siempre la finestra antes de cenar. |- | Asturyasça || Ella pieslla siempre la ventana/feniestra primero de cenar. |- | Ekstrem Dili || Ella afecha siempri la ventana endantis e recenal. |- | Bergamo Dili (Doğu Lombardiya) || (Lé) la sèra sèmper sö la finèstra prima de senà. |- | Burgonyaca || All farme tôjor lai fenétre aivan de dîgnai. |- | Katalanca || Ella tanca sempre la finestra abans de sopar. |- | Corse || Ella chjudi sempre u purtellu primma di cenà. |- | İspanyolca || |- | Fransızca || Elle ferme toujours la fenêtre avant de dîner/souper. |- | Franc-comtois || Lèe çhioûe toûedge lai f'nétre d'vaïnt loù dénaie. |- | Francoprovençal valaisan || (Ye) hlou totin a fenetre deant que de cena. |- | Furlan || Jê e siare simpri la feneste prime di cenâ. |- | Galiçyaca || Ela pecha sempre a xanela antes de cear. |- | İtalyanca || |- | Leonca || Eilla pecha siempres la ventana primeiru de cenare. |- | Milan Dili (Batı Lombardiya) || (Lee) la sara semper su la finestra primma de disnà. |- | Mirandaca || Eilha cerra siempre la bentana/jinela atrás de jantar. |- | Napolice || Chella sempre chiud' 'a fenesta prima 'e mangià. |- | Normanca || Ol froume tréjouos al crouésie dévaunt ké dînaer. |- | Oksitanca || Barra totjorn la fenèstra abans de sopar. |- | Perçiskanca || Ena cerovâ suempre la velustra atratès dî zzenar. |- | Piyemontece || Chila a sara sèmper la fnestra dnans ëd fé sin-a. |- | Portekizce || |- | Roma Dili || (Quella) chiude sempre 'a finestra prima de magnà |- | Rumence || |- | Romanş || Ella clauda/serra adina la fanestra avant ch'ella tschainia. |- | Sarduca || Issa serrat semper sa bentana antes de chenare. |- | Sicilyaca || Idda chiudi sempri 'a finestra avanti ca pistìa. |- | Venedikçe || Ela la sera sempre la fenestra prima de cenar. |- | Valonca || Ele sere todi li finiesse divant di soper. |- | Türkçe || O (kadın), her zaman akşam yemeğinden önce pencereyi kapatır. |}
Orijinal kaynak: latin dilleri. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Nationalencyklopedin "Världens 100 största språk 2007" The World's 100 Largest Languages in 2007/2010 ↩
David Dalby, 1999/2000, The Linguasphere register of the world's languages and speech communities. Observatoire Linguistique, Linguasphere Press. Volume 2, pp. 390–410 (zone 51) . Oxford. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page